سفیر پیشین ایران در باکو: اردوغان دچار یک اشتباه استراتژیک شد

دکتر افشار سلیمانی، سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس مسایل ترکیه در پاسخ به پرسش های خبرنگار شفقنا در این مورد با اشاره به اختلافات و جنگ فعلی دولت ترکیه با کردها می گوید: آقای اردوغان دچار یک اشتباه استراتژیک شده است. این قضیه راه حل نظامی ندارد و اگر بخواهد ادامه دهد، بیشتر دچار مشکل خواهد شد. اهداف اردوغان برای تبدیل نظام پارلمانی به ریاستی امروز هم چشم انداز مثبتی ندارد و روشن است که دوسوم آرا را اصلا نمی آورد، بلکه به دست آوردن ۱+۵۰ آرا نیز زیر سوال است.

او که تغییر قانون اساسی و تبدیل نظام پارلمانی به ریاستی را با توجه به شرایط فعلی ترکیه دور از ذهن می داند، بیان می کند: اگر بازی جنگی ادامه یابد، هیچ نفعی عاید دولت و ملت ترکیه یا حزب عدالت و توسعه نخواهد شد و تنها انرژی از دست می رود. ضمن اینکه موقعیت منطقه ای ترکیه ضعیف می شود و از بازی در منطقه که می توانست نقش های بهتری ایفا کند، باز می ماند. این مسایل بر منطقه تاثیر گذاشته و باعث افزایش مشکلات منطقه ای می شود.

گفت وگوی شفقنا با دکتر افشار سلیمانی را بخوانید:

* مجوز عملیات نظامی ترکیه در سوریه -علیه داعش- و در شمال عراق -علیه پ ک ک- در پارلمان این کشور تمدید شده است. جنگ دو سویه ترکیه با داعش و پ.ک.ک، مجوز داشتن برای عملیات نظامی در بخشی از کشور همسایه و ادامه این بحران چه تهدیداتی را می تواند متوجه منطقه کند؟

به نظر می رسد آقای اردوغان دچار یک اشتباه استراتژیک شده است. تلاش هایی که وی در دوره نخست وزیری خود در رابطه با مذاکرات صلح با کردها برای حل صلح آمیز مساله کردی آغاز کرده بود را به نبرد دیگری تبدیل کرده است که نتایج مورد انتظار آقای اردوغان را به دست دهد. داستان کردها با دولت ترکیه که در طول دهه های گذشته تاکنون چهل هزار کشته داده، این است که این قضیه راه حل نظامی ندارد و اگر بخواهد ادامه دهد، بیشتر دچار مشکل خواهد شد. در نتیجه ادامه این روند، امنیت ترکیه در معرض تهدید قرار خواهد گرفت، اقتصاد و جامعه ترکیه یا معضلات فراوانی رو به رو خواهد شد و دستاوردهای دوازده ساله اردوغان را دچار مشکل خواهد کرد. این موضوع به شکل مضاعف در کنار مسایل امنیتی و اقتصادی، آثار سوء بسیاری در داخل ترکیه به جای خواهد گذاشت؛ ضمن اینکه به هر حال در منطقه نیز تاثیرات خود را خواهد داشت.

دولت ترکیه تلاش می کند با این اقدام، برای انتخاباتی که قرار است مجددا در ماه نوامبر انجام شود، آرای ملی گراها و مخالفان کرد را به خود جلب کند و اکثریت مطلق را در انتخابات مجدد پارلمانی به دست آورد و دولت را یک تنه تشکیل دهد. این در حالیست که شواهد و نظرسنجی های صورت گرفته تا اینجای کار حاکی از آن است که محبوبیت حزب عدالت و توسعه کاهش پیدا کرده است حتی به رقمی کمتر از ۴۱ درصدی که در انتخابات گذشته رأی آوردند. براین اساس بعید به نظر می رسد که ادامه این روند، در انتخابات پارلمانی مجدد، نتایج مورد انتظار برای آقای اردوغان حاصل شود. ضمن اینکه به نظر می رسد بحث داعش بهانه بوده است و هدف، بیشتر، زدن کردها هم در خاک عراق و هم در داخل ترکیه بوده است. با توجه به این موضوع مشاهده می شود که این تصمیم هم زیان مالی و هم امنیتی برای ترکیه به همراه دارد و مشکلی را نیز در رابطه با داعش حل نخواهد کرد.

*در چند روز گذشته پ.‌ک.ک آتش بس یکجانبه با دولت ترکیه را رد و بر زمین گذاشتن سلاح خود را مشروط به خودداری ترکیه از دامن زدن به جنگ کرد. شرایط فعلی نیز نشان از تداوم ناآرامی ها در ترکیه دارد. دولت ترکیه چگونه می تواند از این وضعیت خارج شود؟

اصولا وقتی راه نظامی در پیش گرفته شود، پایانی ندارد. راه نظامی ادامه پیدا می کند مگر اینکه دوباره به راه صلح بازگردند؛ همه جا به همین شکل است. چه در داخل کشورها و چه بین آنها اگر جنگی دربگیرد، در انتها باید صلح شود پس بهتر است در همان ابتدا صلح ایجاد شود. طبیعی است که آتش بس هم یکطرفه نمی شود. در دو سال پیش از آن هم که میان آنها آتش بسی دوطرفه برقرار بود، بنابراین این نمی تواند یکطرفه باشد. ضمن اینکه در کنار این قضایا ظاهرا دولت ترکیه به بهانه های مختلف از جمله علیه امنیت کشور بودن یا توهین به اردوغان، به دنبال بازداشت یکی از رهبران حزب دموکراتیک خلق هاست که به اعتقاد من این هم جوابگو نخواهد بود؛ به این دلیل که به طور کلی بازداشت و زندانی کردن رهبرانی که بخشی از مردم یا هوادارن حزبی، قبول دارند، موجب محبوبیت بیشتر آنها می شود.

مگر اینکه بخواهند جلوی حزب را بگیرند که این هم دموکراسی را هدف قرار می دهد. در طول سال های اخیر از زمانی که ترکیه مانع دخالت ارتش در مسایل سیاسی و کودتاهای احتمالی آنها شده است، این کشور کمی حالت دموکراتیک تر به خود گرفته است که این اقدام اردوغان می تواند دموکراسی را هم تضعیف کند و برای آزادی های بیان و احزاب مشکلاتی فراهم می کند که این هم خود مشکلی دیگر است. مسایلی که دولت ترکیه در زمان اردوغان بویژه در چهارسال آخر نخست وزیری وی با آنها رو به رو بود از جمله بحث دستگیری یکسری از سران ارتش و محاکمه و … بین ارتش و اردغان تا اندازه ای مشکل ایجاد کرده است، هر چند که ممکن است اعلام نشود.

گرچه ارتش تاکنون در این قضایا اقدامی انجام نداده است، اما اگر قرار باشد این تهدیدها و داستان های نظامی در داخل ترکیه ادامه پیدا کند، چه بسا احتمال اینکه مجددا شاهد ورود نظامیان به عرصه سیاست و انجام یک کودتا باشیم وجود داشته باشد. البته احتمال آن ضعیف است، اما در صورت ادامه این روند، این احتمال را نیز نباید از نظر دور داشت. به آقای اردوغان توصیه می کنم که همان روند گذشته خود در رابطه با کردها یعنی روند صلح و مذاکرات را ادامه دهد.

کردها در این کشور حدود بیست میلیون از جمیعت را به خود اختصاص داده اند و حق و حقوقی دارند. اردوغان در گذشته این را پذیرفته بود و تا حدی هر چند جزیی از حقوق آنها را تامین کرده بود. بهتر است همین روند گذشته را ادامه دهد، چرا که جنگ، بنیان کشور را به لحاظ امنیتی و اقتصادی تخلیه و مشکل ایجاد می کند و کشور را از روند توسعه باز می دارد. در رابطه با بحث سوریه هم اشتباهاتی در رابطه با بحث سوریه داشتند و می خواستند آقای بشار اسد را ساقط کنند که تا به حال نشده است.

در مرزهای سوریه با ترکیه مسایلی رخ داده است. امروز هم پناهندگان بسیاری در ترکیه هستند. ترکیه هم مرزهای خود را باز کرده بود و کمک می کرد این پناهندگان به اروپا روند و معضلاتی برای اروپا ایجاد کنند که شاید امتیازاتی از این طریق بگیرد و آمریکا را قانع کند که به طور مثال در سوریه منطقه پرواز ممنوع درست کنند و … . به نظر می رسد این اقدامات نیز چندان پاسخگو نخواهد بود.

ترکیه باید به عنوان یک کشور بزرگ منطقه ای در داخل و همینطور خارج از کشورش روند صلح را طی کند، در راستای تقویت صلح و ثبات منطقه تلاش کند. ترکیه نیز با کشورهای پیرامونی و دیگر قدرت هایی که وارد ماجرای سوریه شده اند، همکاری کنند، دست در دست هم دهند و مدل سوری-سوری در داخل سوریه با نظارت و کمک این کشورها انجام شود. در کنار یکدیگر و با نیات خوب و نه تنها به فکر منافع خود بودن، با تروریست ها مبارزه کنند. همه این کشورها باید برای منافع ملت های منطقه و برقراری صلح و امنیت و تقویت آن منافع خود را کنار بگذارند و صرفا به این دو مورد بیندیشند.

در این صورت می توان هم با تروریسم مبارزه کرد، هم داعش را کنار زد و هم اینکه در داخل کشورها صلح و امنیت برقرار و حقوق مردم را تأمین کرد. با آزادی هایی که برای مردم برقرار می شود و آنها می توانند رای خود را دهند و این مسایل را حل کنند. سوریه در شرایط بسیار بدی به سر می برد و امروز از آن نامی بیشتر نمانده است؛ ملتی آواره دارد، هزاران نفر کشته شده اند، تمامی زیرساخت های آن تخریب شده است و تروریست ها نیز در مناطق مختلف سوریه هستند، اما نه بشار اسد می تواند آنها را حذف و نه آنها با توجه به حامیان سوریه می توانند وی را حذف کنند.

به نظر می رسد تنها راه این است و فرصتی است برای مجمع سازمان ملل که در حال شروع است. سران کشورهای حاضر در آنجا، وزرای خارجه کشورهای منطقه و همینطور آمریکا و دیگرانی که در آنجا حضور دارند، ترتیبی دهند که از مدل برجام استفاده کنند و مدل مشابهی با حضور ۵ کشور دائمی شورای امنیت و دیگر کشورهای منطقه اعم از ایران، ترکیه، عربستان، خود سوریه و … بنشینند، سنگ های خود را واکنند و به مردم خدمت کنند تا نام نیکی در تاریخ داشته باشند.

*برخی تحلیل ها بر این باورند که وضعیت فعلی ترکیه در نتیجه تلاش اردوغان برای ایجاد فضای تک حزبی است که شما هم در صحبت های خود به آن اشاره کردید. با توجه به مطالب مختلفی که در این مورد بیان می شود، به نظر شما هدف اردوغان از فعال کردن اختلافات با کردها و شکستن آتش بس برای این است که کردها در انتخابات آتی رأی نیاورند؟

حدس ما این است که آقای اردوغان با این اقدام، دو هدف را دنبال می کند. یک اینکه نظر ملی گرایان ترکیه را به خود جلب کند تا به او بیشتر رای دهند. دوم اینکه این تصور در میان کردها و همه مردم ایجاد شود که اگر دولت بخواهد ائتلافی باشد و حزب عدالت و توسعه نتواند به تنهایی دولت تشکیل دهد، اوضاع مملکت به این شکل نابسامان می شود. مردم اینطور برداشت کنند و نتیجه بگیرند به حزب عدالت و توسعه رای دهند تا از این وضعیت نجات پیدا کنند.

*برخی کارشناسان معتقدند تئوری اردوغان برای تغییر سیستم پارلمانی دموکراتیک به ریاستی و اعمال قدرت از طریق سیستم دیکتاتوری و تک حزبی شکست خواهد خورد، نظر شما چیست؟ آیا اردوغان می تواند حاکمیت تک حزبی را در ترکیه به وجود آورد؟

ایشان این داستان را دنبال می کرد که در انتخابات پارلمانی ۷ ژوئن، دوسوم رای را بیاورد که نه تنها نتوانست بلکه ۱+۵۰ را نیز نیاورد و نتوانست و مجبور شد که دولت ائتلافی تشکیل دهد. اگر دو سوم را می آورد، می توانست داخل پارلمان قانون را تغییر دهد، نظام را از پارلمانی به ریاستی تبدیل کند و اختیارات رییس جمهور بیشتر شود. تلاش بسیاری هم در این زمینه انجام داد اما رای لازم را نیاورد و این قانون تغییر نکرد. امروز هم چشم انداز مثبتی ندارد و روشن است که دوسوم آرا را اصلا نمی آورد، بلکه به دست آوردن ۱+۵۰ آرا نیز زیر سوال است. بر این اساس تغییر قانون اساسی و تبدیل نظام پارلمانی به ریاستی دور از ذهن است. به رغم اینکه طبق قانون اساسی صلح، رییس جمهور نباید وابسته به حزبی باشد و اقدامات وی نماد حزبی نداشته باشد، اما اردوغان این کار را انجام می دهد و معلوم است که پشتیبان حزب خود است و برای این کار تلاش می کند. تصور می کنم در شرایطی قرار گرفته که حتی این وضعیتی که امروز، خود رییس جمهور است و می توانست ریاست جمهوری خود را ادامه دهد نیز با مشکل مواجه شده است. به قول معروف نه تنها صد نیامده بلکه احتمال تضعیف ۹۹ هم وجود دارد.

*امروز که با از بین رفتن آتش بس با کردها، خشونت گریبان ترکیه را گرفته است و وضعیت داخلی این کشور به طرز شدیدی دوقطبی شده است، شدت گرفتن موج اقتدارگرایی اردوغان چه آسیب هایی متوجه ترکیه خواهد کرد و وی چه اهدافی را با تداوم بحران ترکیه تامین می کند؟

اگر بازی جنگی ادامه یابد، هیچ نفعی عاید دولت و ملت ترکیه یا حزب عدالت و توسعه نخواهد شد و تنها انرژی از دست می رود، اقتصاد تضعیف می شود، انسان ها جان خود را از دست می دهند، امنیت به مخاطره می افتد و کشور از روند توسعه ای که در پیش گرفته بود و برنامه های بیست ساله جا می ماند و همه اهداف و زمان بندی های آن برنامه ها زیر سوال می رود. ضمن اینکه موقعیت منطقه ای ترکیه ضعیف می شود و از بازی در منطقه که می توانست نقش های بهتری ایفا کند، باز می ماند چون به شدت درگیر اوضاع داخلی می شود. طبیعی است که این مسایل بر منطقه تاثیر گذاشته و باعث افزایش مشکلات منطقه ای می شود. چرا که اگر ترکیه ببیند که در داخل سرگرم است و روندهای منطقه ای برخلاف خواست آنها پی می رود، نه تنها ایفاگر نقش مثبت نخواهد بود بلکه ممکن است بازی را بر هم زند و به ضرر منطقه تمام شود. این مسایل وجود دارد و ادامه این روند هیچ سودی در هیچ زمینه ای برای اردوغان و ترکیه و منطقه ندارد.

*با در نظر گرفتن اختلافات موجود در ترکیه آیا انتخابات یک نوامبر، دموکراتیک برگزار می شود یا احتمال عدم سلامت آن وجود دارد و آیا کردها می توانند دوباره کرسی هایی به دست آورند؟

البته که کردها به هر حال رأی خواهند آورد. تحلیل اردوغان این بوده است که این اقدامات می تواند باعث افزایش رای وی شود، اما رای کردها چندان جذب آقای اردوغان نخواهد شد. به هر حال وقتی کردی به هر دلیلی کشته می شود، قطعا این کشته ها به سبد رای اردوغان اضافه نخواهد شد و باز مردم کرد به نفع احزاب کردی رای خواهند داد و در این تردیدی نیست. چند درصد از آرا نیز متعلق به طیف هایی دیگر از جمله ارامنه، علوی ها، برخی ناراضیان از حزب عدالت و توسعه تعلق داشت اما رای کردها در شکل بسیار حداکثری به حزب دموکراتیک خلق داده خواهد شد. ضمن اینکه این روند این امکان را فراهم نمی کند که اردوغان به نتایج مدنظر خود برسد. من بعید می دانم بخواهند در انتخابات کاری انجام دهند، مگر اینکه قبل از برگزاری انتخابات بخواهند برخوردی با حزب دموکراتیک خلق ها داشته باشند، بازداشت کنند و اقداماتی امثال آن برای تضعیف حزب انجام دهند.

البته این کارها باعث تضعیف این حزب نخواهد شد. به نظر نمی رسد که تلاش کنند این روند برگزاری انتخابات، غیرسالم انجام شود چون خود این مساله می تواند مشکل آفرین باشد، انتخابات را معلق کند و موجب تنش هایی شود که داخل ترکیه را بهم بریزد. این اتفاق چه بسا انتخابات را مختل کند به گونه ای که برگزار نشود. مگر اینکه هدف ایشان این باشد که بعید به نظر می رسد بخواهد این راه را دنبال کند. آشوب به شرطی ایجاد می شود که در انتخابات دخالت کنند.

*با توجه به جمیع اتفاقات در منطقه آیا احتمال دارد این اختلافات میان دولت ترکیه و کردها منجر به نزدیکتر شدن کردهای این کشور به کردهای سوریه یا عراق شود؟

کردهای سوریه و عراق بویژه کردهای ترکیه با سوریه بسیار نزدیک هستند و همبستگی روانی و علقه تاریخی دارند. یکی از ناراحتی های آنها این است که دولت ترکیه اجازه نداده است کردهای ترکیه به کمک کردهای کوبانی و سوریه روند و مانع آنها شده است. با کردهای عراق و اقلیم هم نزدیک هستند، اما به این دلیل که آقای بارزانی با دولت ترکیه هماهنگ تر است، آن اتفاقی که باید بیفتد نمی افتد. دولت اقلیم نمی خواهد کاری انجام دهد که منافع خود را از دست دهد چون با دولت مرکزی عراق مسایلی دارد و تصور می کند در صورت مشکل پیدا کردن با ترکیه، از درون تضعیف می شود، بنابراین چندان به دنبال نزدیک شدن با پ.ک.ک نیستند. هر چند به هر حال به لحاظ مسایل انسانی، کردهای آنجا و حتی خود دولت اقلیم هم از کشته شدن کردها در ترکیه ناراحت باشند، اما از لحاظ استراتژیک این تصمیم را نمی گیرند.

منتشر شده در سایت شفقنا